Kontekst europejski- Border Violence Monitoring Network

Prawa człowieka na granicy, Pushbacki, Świadectwa i historie osobiste

12/13/2024

Uzyskanie dostępu do ochrony międzynarodowej w Europie stało się torem przeszkód. Ograniczenia wizowe, zwiększona kontrola granic i umowy z państwami trzecimi celowo utrudniają migrację, zmuszając ludzi w drodze do wybierania coraz trudniejszych i zagrażających życiu szlaków w poszukiwaniu bezpiecznego miejsca. W tym kontekście pushbacki stały się powszechną i systematyczną praktyką na różnych granicach, która jeszcze bardziej ogranicza dostęp do ochrony, bezpośrednio naruszając prawo międzynarodowe. Od 2017 roku Border Violence Monitoring Network¹ (BVMN) wraz ze swoimi organizacjami członkowskimi dokumentują nielegalne pushbacki, zbiorowe wydalenia i przemoc policji na zewnętrznych i wewnętrznych granicach UE w Grecji i na Bałkanach Zachodnich. Już w 2020 roku BVMN mogło stwierdzić, że pushbacki, tortury i arbitralne zatrzymania są nieodłączną częścią systemu zarządzania zewnętrznymi granicami UE. Na ten moment BVMN prowadzi bazę danych zawierającą tysiące świadectw zebranych nie tylko na Bałkanach Zachodnich i w Grecji, ale również we Włoszech, Austrii, Francji, Turcji i na Węgrzech. Te świadectwa stanowią istotny materiał dowodowy razem z licznymi raportami i śledztwami opublikowanymi przez organizacje pozarządowe oraz organizacje społeczeństwa obywatelskiego². Pomimo to pushbacki są stosowane rutynowo i pozostają systemowym elementem europejskiej polityki, a ich sprawcy wciąż unikają odpowiedzialności.

Wśród udokumentowanych przez BVMN form przemocy towarzyszącym pushbackom można wymienić między innymi bicie, upokarzanie, konfiskatę mienia osobistego oraz narażenie na ekstremalne warunki pogodowe. Dodatkowo wobec ludzi w drodze używana jest przemoc słowna, często w postaci rasistowskich wyzwisk i odczłowieczenia. Doniesienia o wszystkich tych działaniach wybrzmiewają również w świadectwach zebranych przez We Are Monitoring na polskiej granicy, co podkreśla strukturalną rolę pushbacków w polityce kontroli migracji stosowanej na wszystkich granicach UE. Systemowe stosowanie pushbacków i postępująca militaryzacja granic to dwa aspekty tego samego restrykcyjnego podejścia do migracji w Europie. Podczas gdy pushbacki są brutalną realizacją wykluczenia ludzi w drodze, postępująca fortyfikacja jest odzwierciedleniem szerszej polityki sekurytyzacji. Głównymi cechami europejskiej polityki migracyjnej stały się militaryzacja i fortyfikacja granic. Na skrajach terytoriów państw członkowskich UE zbudowano łącznie prawie 1000 kilometrów murów i umocnień³. Ironia wybrzmiewa w fakcie, że 35 lat po upadku żelaznej kurtyny państwa UE i strefy Schengen wybudowały zapory graniczne ponad sześciokrotnie przekraczające długość muru berlińskiego. W trakcie budowy tych umocnień zwiększono wykorzystanie technologii nadzoru i technologii militarnych, co ma wpływ także na życie obywateli UE wewnątrz murów⁴.

Udziałem Polski w fortyfikacji europejskich granic stał się stalowy płot o wysokości pięciu i pół metrów, rozciągający się na długość ponad 186 kilometrów. Polska usprawiedliwia umacnianie swoich granic oraz inwestycje zbrojeniowe jako konieczny środek do przeciwdziałania zewnętrznym zagrożeniom, przedstawiając migrację jako strategiczną broń wykorzystywaną przez Białoruś i Rosję⁵. Narracja o wojnie hybrydowej ma uzasadnić zaostrzoną kontrolę granicy i wprowadzanie kolejnych elementów sekurytyzacji. Komisja Europejska, choć przestrzegała, że nawet w obliczu zagrożeń dla bezpieczeństwa nie należy naruszać praw człowieka, jak dotąd nie wyraziła wyraźnego sprzeciwu wobec tych działań⁶. Wręcz przeciwnie, niektórzy przywódcy UE wyrazili poparcie dla podejmowania wyjątkowych działań w przypadkach postrzeganych jako “ataki hybrydowe”. Niedługo po tym jak polski premier, Donald Tusk, ogłosił tymczasowe zawieszenie prawa do azylu, rzecznik prezydenta Komisji Europejskiej Charlesa Michela w ramach wyrazu solidarności z Polską stwierdził: „Ani Rosji, ani Białorusi, ani żadnemu innemu państwu nie można pozwolić na naruszanie naszych wartości, w tym prawa do azylu oraz na podważanie naszych demokracji”⁷. Niemniej, zawieszenie prawa do azylu stanowiłoby bezpośrednie podważenie praworządności UE.

Odwołanie się do retoryki instrumentalizacji, według której państwa trzecie rzekomo wykorzystują ruchy migracyjne w geopolitycznych sporach, nie jest nowym zjawiskiem w UE. W maju 2021 roku hiszpański premier Pedro Sánchez zobowiązał się do „przywrócenia porządku” po tym, jak tysiące ludzi w drodze weszło do hiszpańskiej enklawy, Ceuty, w trakcie dyplomatycznego sporu z Marokiem. Podkreślił, że jeśli chodzi o migrację, Europa „nie będzie przez nikogo straszona”⁸. Podobnie w lutym 2020 roku turecki prezydent, Recep Tayyip Erdoğan, wykorzystał kwestię migracji w negocjacjach z UE, nalegając żeby „spełniła swoje obietnice”⁹. Wszystkie te przypadki pokazują, jak migracja wykorzystywana jest w polityce międzynarodowej kosztem ludzi w drodze.

Nowy Pakt o Migracji i Azylu UE, który ma wejść w życie do czerwca 2026 roku, zawiera środki pozwalające na odstąpienie od prawa azylowego w przypadku jego rzekomej instrumentalizacji¹⁰. Jednakże, przypadkom politycznego wykorzystania migracji nie można zapobiec poprzez zaostrzanie i sekurytyzację polityki migracyjnej¹¹. Militaryzacja granic jedynie pogłębia kryzys humanitarny, pozbawiając ludzi w drodze dostępu do podstawowych praw człowieka i do należącej się im zgodnie z prawem międzynarodowym ochrony, przez co to oni ponosząciężar konfliktów w polityce międzynarodowej. W powszechnie przyjętym założeniu, Unia Europejska została zbudowana na wartościach humanizmu i solidarności, a prawo do azylu zostało usankcjonowane jako fundamentalne prawo człowieka w naszych traktatach. W rzeczywistości współczesne praktyki nie mają z tym wartościami nic wspólnego.

Przypisy

1
pol. Sieć Monitorowania Przemocy na Granicach
2
Por. Border Violence Monitoring Network, Testimonies, dostęp online: https://borderviolence.eu/ testimonies/, [data dostępu 10.12.2024]
3
Ainhoa Ruiz Benedicto, Pere Brunet, Building walls: Fear and securitization in the European Union, Transnational Institute, 2018,.dostęp online: https://www.tni.org/en/publication/building-walls, [data dostępu 10.12.2024]
4
Gabriel Gavin, Poland to suspend right to asylum as ‘hybrid war’ escalates on Belarus border, „Politico”, 12.10.2024, dostęp online: https://www.politico.eu/article/poland-donald-tusk-asylum-right- border-migration-belarus-russia-hybrid-war-eu/, [data dostępu 10.12.2024]
5
Por. Ibidem
6
Gabriel Gavin, EU warns Poland over bombshell plan to suspend asylum claims, „Politico”, 14.10.2021, dostęp online: https://www.politico.eu/article/eu-warns-poland-asylum-claim-suspension/, [data dostępu 10.12.2024]
7
Ecaterina Casinge, #EUCO conclusions on migration adopted, X, dostęp online: https://x.com/ ecasinge/status/1846993693913608319, [data dostępu 10.12.2024]
8
Ceuta: Europe ‘will not be intimidated’ on issue of migration, says EU, Euronews, 18.05.2021, dostęp online: https://www.euronews.com/2021/05/18/scores-of-migrants-swim-to-spain-s-ceuta- -enclave-from-morocco, [data dostępu 10.12.2024]
9
Erdogan vows to keep doors open for refugees heading to Europe, Aljazeera, 29.02.2020, dostęp online: https://www.aljazeera.com/news/2020/2/29/erdogan-vows-to-keep-doors-open- -for-refugees-heading-to-europe, [data dostępu 10.12.2024]
10
Rozporządzenie w sprawie reagowania na sytuacje kryzysowe i sytuacje spowodowane działaniem siły wyższej w dziedzinie migracji i azylu zostało przyjęte w dniu 14 maja 2024 r. w ramach nowego paktu UE o migracji i azylu; nowe przepisy będą obowiązywać od dnia 1 lipca 2026 r. W odpowiedzi na apele o wprowadzenie tymczasowych środków nadzwyczajnych w celu zaradzenia domniemanemu instrumentalizowaniu przez Białoruś nieregularnego przekraczania granicy przez obywateli państw trzecich, Rada UE postanowiła włączyć do rozporządzenia „sytuacje instrumentalizacji”, zezwalając na masowe odstępstwa od dorobku prawnego w dziedzinie azylu. We wniosku dotyczącym rozporządzenia w sprawie sytuacji instrumentalizacji w obszarze migracji i azylu z grudnia 2021 r. Komisja Europejska bezpośrednio odniosła się do swojego zobowiązania do przeciwdziałania „białoruskiemu atakowi hybrydowe” na granicach zewnętrznych UE oraz do wspierania Łotwy, Litwy i Polski.
11
Border Violence Monitoring Network, Stephen Philips, Instrumentalisation at the Finnish-Russian border: A race to the Bottom in EU Migration Policy, dostęp online: https://borderviolence.eu/app/ uploads/Finland_Joint-Statement-1.pdf, [data dostępu 10.12.2024]